سرک نمی‌کشم. عکس‌های فیلم را دوباره نگاه نمی‌کنم. صحنه‌ها را مرور نمی‌کنم. به حافظه برمی‌گردم. چیزهای اساسی فراموش نمی‌شوند، مثل «رُزا» در بخشش‌های دلسوزانه،¹ اولین نقش‌آفرینی مهم تس هارپر² در عالم سینما. چشمانم را می‌بندم تا اولین تصویر را به خاطر بیاورم. رزا در ذهن من از کجا شروع می‌شود؟ از چشمان روشنش که خاطرم نمانده آبی یا سبز است یا به قول حسین منزوی سبزآبی بلاتکلیف؟ از موهای طلایی یا قهوه‌ای روشنش که لَخت افتاده بر پوست سفیدش؟ از لبخند شیرینش که پشتش می‌شود گذر از غم را خواند؟ نه. از این علاقه‌ها نیست که بشود در خصوصیات ظاهری خلاصه‌اش کرد. اولین تصویر دستی است که در قابی بریده‌شده رو شانه‌ی مک اسلِچ³ (رابرت دووال)⁴ کشیده می‌شود. مک از دردی قدیمی حرف می‌زند و رزا آزردگی و حسادت شخصی‌اش را پنهان می‌کند و می‌بخشد. فیلمساز تمایل دارد به بریدن رخداد و محدود کردن همه‌چیز، از قصه گرفته تا ترکیب‌بندی. آن دست یادم مانده. عجله‌ای برای رفتن ندارد، ولی باید برود. نوازشی کوتاه است که کوتاهی‌اش علت ماندگاری‌اش هم هست، مثل حضور خود رزا در فیلم. مثل خود فیلم که کم دیده شده. باید دنبالش بگردی. باید چشم‌چران باشی تا شیفته‌ی رزا شوی. حیای رزا اجازه‌ی بهره‌بری بیشتری به شیفتگانش نمی‌دهد. نه که خودش را پنهان کند شبیه معشوقه‌ی راکی،⁵ از آن خجالتی‌هایش نیست. رزا هست، اما چندان رخ نمی‌نمایاند. زود می‌رود و دور می‌ایستد. در چند قدمی است. می‌شود در همین یک پلان خلاصه‌اش کرد—در همین نوازش حداقلی و به‌اندازه که از پس مهری آمده که انسان‌های عادی ازش بی‌بهره‌اند، بخشاینده‌ی گناهان و در آغوش‌گیرنده‌ی بازنده‌ها، الهه‌ای که ایمانش به خدا و باورش به خلوتی بیابان‌های تگزاس از او زنی ساخته روشن‌بین. پشت چهره‌ی شکست‌خورده‌ی یک الکلی تمام‌عیار و ترانه‌سرای سابق، که تا اطلاع ثانوی با موسیقی قهر کرده، مردی می‌بیند سخت مهربان. خدا کدام را برای دیگری فرستاده؟

مکث می‌کنم بر همین لحظه‌ی در یاد مانده: مردی غمگین و گناهکار که نتوانسته خودش را ببخشد زیر دستان ظریف رزا. چرا این‌قدر این زن را دوست دارم؟ سؤال بهتر: این متن درباره‌ی چه کسی است؟ من، رزا یا مک؟

رزا زنی اثیری است که طبق سنت ادبی کشورم به او دل بسته‌ام؟ معشوقی دست‌نیافتنی و خیالی؟ از آن زن‌ها که فاصله علت محبوبیتشان است و وصال سحرشان را باطل می‌کند؟ زن غزلیات سعدی که هرچه نامهربانی کند نباید از او رنجید؟ زن رنج‌دیده‌ی شعرهای فروغ است؟ زنی است که منزوی ستایشش می‌کند که آمدنش همه خوبی است و رفتنش بد؟ مالینا⁶ است که باید از دور دیدش و دل بست؟ رزا خصلت‌هایی دارد که انسان‌های زمینی و عادی از آن بی‌بهره‌اند. در دنیایی که بخشنده‌ها سهم کمی از جهان برده‌اند او هم می‌بخشد و هم به مک یاد می‌دهد خودش را ببخشد. بی‌شک بخشش عنصر اساسی فیلم است که در عنوان‌بندی هم آمده. بخشش در فارسی دو جور تعبیر می‌شود: بخشیدن اشتباهات دیگری، و بخشیدن چیزی به دیگری—مهری، لطفی، زمانی یا انرژی‌ای روانی. ولی من و این نوشته از این لفاظی‌ها بهره‌ای نخواهیم برد. شعر فارسی مثل باتلاقی پرزرق‌وبرق است که مرا با خودش غرق خواهد کرد. رزای من چیزهای مهم‌تری دارد که به من بدهد. نمانده که چون تصویری آرمانی از دور ستایشش کنم (هرچند راه به این ستایش می‌دهد). مانده تا یقه‌ام را بگیرد. چرا آن دست نوازشگر آن‌قدر مهم است؟

مکِ گناهکار به پمپ‌بنزین آخر‌الزمانی رسیده که رزا و پسرش می‌گردانندش. می‌شد قتلگاهش باشد. آن‌قدر الکل بخورد تا خودش را خلاص کند. او خودش را به سبب گذشته نبخشیده—برای بدمستی‌ها، کتک‌هایی که به زنش زده، و آینده‌ای که تباه کرده نبخشیده. کجای این قصه شبیه زندگی من است؟ نه که بخواهم خودم را مبّرا کنم از گناه، اما گناهی بزرگ در ذهنم نمانده که خودم را برایش شماتت کنم. مثل هر آدم معمولی دیگری در حق خودم و دیگران خوبی و بدی کردم. گمانم هیچ‌کدام به دیگری نچربد. چرا به مک احساس نزدیکی می‌کنم؟ مک یاد کسی را در من زنده می‌کند؟ گناهی که به دوش می‌کشم شخصی است یا بار گذشته‌ی غیرشخصی هم روی دوشم مانده؟ عذاب‌ وجدانی ملی هم همراهم هست از کارهای نکرده؟ کار نکرده‌ای در گذشته مانده که از روی ترس یا منفعت ازش سر باز زده باشم. این حس گناه از کجا می‌آید؟ باید عقب بروم و همه‌ی اشتباهات را به یاد بیاورم. اگر خودم را برای همه‌شان ببخشم، عشق به رزا تمام خواهد شد؟‌ دیگر این‌طور شیفته‌اش نخواهم ماند؟ آیا مواجهه‌ام با بخشش‌های دلسوزانه مواجهه‌ای است روانکاوانه؟ من در قامت بیمار روبه‌رو می‌شوم با رخدادی که چیزهایی به یادم می‌آورد، مثل دیدن یک خواب که احساساتی در تو برمی‌انگیزد و بعد به دنبال جزئیات خواب به فهم بیشتری از خودت می‌رسی. من هربار با بخشش‌های دلسوزانه گریه کردم. هربار مک شیشه‌‌ی الکل به دست با ماشین، نیمه‌شب، در جاده‌های تگزاس ویراژ داد و لب نزد به شیشه‌‌ی الکلش گریه کردم. در پس این صحنه چه هست که این‌طور منقلبم می‌کند؟ همه‌ی اینها به هوای رزا بود؟ به عشق رزا الکل را رها کرد؟ این قصه به یک تلنگر کوچک نیاز دارد تا بچرخد سمت قصه‌های آموزنده‌ی تعلیمی. مردی خطاکار زنی می‌بیند و مهرش به دلش می‌افتد و قصد می‌کند دیگر گناه نکند و زندگی آدم‌وار بسازد. راستش قصه از دور همین است. هیچ چیزی در پیرنگ نیست که منطبق نباشد بر آن قصه‌های تعلیمی دم‌دستی. شاید همین سادگی و پیش‌پا‌افتادگی علت مهجورماندنش هم باشد.