«چه سودی برای انسان دارد اگر کل دنیا را به چنگ بیاورد و روحش را گم کند؟» ریبکا سولنیت¹

گم شدن: یاوه شدن؛ ضایع شدن؛ ناپدید گشتن؛ دور شدن؛ ازدست‌رفتن؛ جدا شدن؛ نیست شدن. آدمی گاهی از خودش دور می‌شود، جدا می‌شود، در هزارتوی افکارش خود را از دست می‌دهد، و ناآشنا می‌شود با خود. آدمی وقتی خودش را گم کند، هیچ‌کس به سراغش نمی‌آید، عکسش را به در و دیوار نمی‌زنند و با رنگ قرمز کلمه‌ی «گمشده» را درشت زیر عکسش قرار نمی‌دهند. باید آن‌قدر بگردد تا خودش را پیدا کند، در میان جمع، در تنهایی، در خاطرات و گذشته، و آرزوها. آن‌قدر باید بگردد تا از هر کجا ذره‌ای از خود را پیدا کند؛ روحش را بازیابد و جسمش را بلند کند، جسمی که زور زندگی به آن رسیده و روحی که گم شده. اما آدمی که گم می‌شود جسمش ناپدید می‌شود و ناگهان آن‌قدر دور می‌شود که کسی آن را پیدا نمی‌کند. و این جهان آن‌قدر بزرگ می‌شود که آدم‌‌گم‌کرده‌ها نمی‌دانند از کدام نقطه شروع کنند و پی گمشده‌ی خود بگردند. عباس معروفی جایی در سال بلوا نوشته است که خدا نکند آدم چیزی یا کسی را گم کند. مثل سوزن می‌شود که اگر تمام خانه را زیر و رو کنی پیدایش نمی‌کنی. فرش را وجب‌به‌وجب می‌مالی، اما نیست. فکر می‌کنی خب، حتماً یک جایی گذاشته‌ام که یادم نیست. بعد بی آنکه یادت باشد از ته دل فریاد جگرخراشی می‌کشی و می‌نشینی. و این درست وضعیت تمام آنهایی است که گمشده دارند، آنهایی که تمام خانه و خیابان را می‌گردند و سراغ نشانه‌ها می‌روند—به خودشان می‌آیند و می‌بینند روح کسی کنار آنهاست و هر شب در خواب با او هم‌کلام می‌شوند، اما جسم او کنارشان نیست. و رفته‌رفته آن فریادهای دلخراش بغض می‌شود، سکوت می‌شود، اما هیچ‌گاه تمام نمی‌شود. دلتنگی برای آدم گمشده با هر نوع دلتنگی دیگری فرق دارد، از آن جنس دلتنگی‌ای نیست که آدم را به یک تکه سنگ برساند و سردی سنگ کمی آرامش کند. این آدم باید منتظر بماند. آدمی که گمشده دارد گاهی از احتمالات خود می‌هراسد و گاهی خجالت‌زده می‌شود، انگار که او را به یک نخ آویزان کرده باشی، یک سرش‌ امید و شادی و سر دیگرش بغض و اشک، و احساساتش مدام بین این دو بچرخند. آدمی که گمشده دارد در یک جهان بی‌خبری به سر می‌برد که با هر خبر از جا می‌پرد.

«بچه‌ها راه‌ و رسم گم شدن را بلدند، چون کلید نجات در این است که بدانی گم شده‌ای.» ریبکا سولنیت

درست خاطرم نیست که چندساله بودم، اما در روزهای کمتر از ده‌سالگی به سر می‌بردم، در روزهایی که شاید مُهر آخرین نسلی که در کوچه‌ها گرگم‌به‌هوا بازی می‌کردند روی پیشانی‌مان زده شد، روزهای خود را گم کردن در کوچه‌پس‌کوچه‌ها و پیدا شدن توسط رفقای هم‌بازی. ناگهان یک روز با همان رفقای هم‌بازی تصمیم گرفتیم خودخواسته خودمان را دور کنیم از خانه‌هایمان و دور شویم از کوچه‌های تکراری، انگار که بخواهیم لذت کشف و پیدا شدن را در رگ‌های کودکی‌مان بریزیم؛ و گمان می‌کردیم تجربه‌ی یک هیجان این‌چنینی می‌ارزد به گم شدن در کوچه‌های دور از خانه. و بی‌محابا دور می‌شدیم، آن‌قدری که مسیرهای ناآشنا را پیدا کنیم. ذوق سیر کردن این مسیرها بدون همراهی بزرگ‌ترها با من بود تا آنکه ترکیب فاصله و تنهایی و خانه‌های جدید بر آن غالب شد و ترس را توی وجودم ریخت. چشمم پی یک جفت چشم آشنا بود که ناکام ماند و من با گفتن نام کوچه‌مان به یک غریبه راه آنجا را از او پرسیدم و در اولین جمله گفتم که ما گم شدیم، من و دو دوست دیگرم. آن غریبه، که هنوز صورتش خاطرم هست، با لبخند بر ترس خردسالی من مسیر را نشانم داد. به دنبال آن مسیر نشان‌داده‌شده، چشمم که به خواربارفروشی نزدیک خانه‌مان خورد، پاهای کوچکم محکم‌تر شدند و انگار خانه‌مان در آن دورها می‌درخشید و من هیچ‌وقت خانه‌مان را آن‌طور ندیده بودم. اما حالا بیست‌سالی از آن روزها می‌گذرد و من بارها از آن کوچه گذشته‌ام، گذشته‌ام و به ترس آن روزها فکر کرده‌ام—به اینکه چرا قبل از آن هیچ‌وقت درخشندگی خانه‌مان را ندیده بودم و چه چیزی در محیط‌های آشنا هست که آدمی را پس می‌زند، که باعث می‌شود ناگهان دلش بخواهد دور شود، گم شود. شاید فرسودگی عادت و لذت کشف هیجان آدم را به این روز می‌رساند. آن روز، دلمان می‌خواست، به‌تنهایی، در کوچه‌های دیگر پرسه بزنیم، تجربه‌های جدید کسب کنیم، و آدم‌های جدید ببینیم. و در آن لحظه به نگرانی هیچ‌کدام از آدم‌های منتظر فکر نمی‌کردیم. گم شدن چیزی بود که بارهاوبارها به آن فکر کردم، تا جایی که از همان روزهای کودکی این ترس خودش را به خواب‌هایم کشاند و کابوس تمام روزهای کودکی و نوجوانی و شاید همین روزهای من گم شدن در کوچه‌هاست، کوچه‌های پیچ‌درپیچ، کوچه‌های نیمه‌تاریک و ناآشنا. رابطه‌ای برقرار کرده بودم بین طول عمر آدمی با احتمال گم شدن و گمانم بر این بود که هرقدر سن آدم بیشتر می‌شود، کمتر در کوچه‌ها گم می‌شود و طبق همین ارتباط احتمال گم شدن پدربزرگ به صفر می‌رسید.