البته مهم است از چه کسی «چی شد که دیگه...؟» را می‌پرسیم. «چرا دیگر نقاشی نمی‌کشی؟» را دیده‌ام که از آندره روبلف¹ بپرسند و او هم که مبدل به سکوتی عمیق و مرگ‌آور شده، پاسخی ندهد تا انتها. چون انگار زندگی را درنمی‌یابد، یا تلاش برای زندگی را حقیقی درنمی‌یابد. یادم نیست در فیلم مستقیم سؤال را مطرح کردند یا نه، اما باتوجه‌به داستان، پرسش اصلی همین بود.

چپ گامباردلا، یک آندره روبلف سرخوش‌تر است که جای افتادن به ورطه‌‌ی مرگ و نقاشی نکشیدن به غرقابی مقابل افتاده که هیاهو، خنده و لذت دارد و انگار تمام صراحت زندگی در آن دیده می‌شود، اما زندگی نیست. به چنین غرقابی افتاده و نمی‌نویسد. وجه‌اشتناک هر دو این است که اول نمی‌نویسند و بعد بالاخره خلق را در یک‌جور ادا یا نمایش پیدا می‌کنند. وانمود کردنی که در فیلم تارکوفسکی موضوع مرگ و زندگی است، اما در فیلم سورنتینو، همان هم نیست. به ریشخندش می‌گیرد. موضوع مرگ و زندگی به آن صورت نیست. موضوع آرام‌آرام زیستن یا ذره‌ذره مردن است. به‌هرحال در هر دو یک چیز مشترک است؛ چیزی که چپ به آن می‌گوید کلک و دلیل می‌آورد، چون تمام زندگی که به آن افکنده شده‌ایم چیزی جز کلک نیست. 

به کودکی فکر می‌کنم که می‌خواسته نقاشی بکشد و استعداد خاصی هم نداشته، اما یک انسان معمولی بوده که فرصت و حق بیان از طریق اشکال و رنگ‌ها را درنیافته، چون ظاهراً از نگاه اکنونی، مادری بدون هیچ دلیل قابل‌رؤیتی، دست‌کم دلیلی که من بتوانم به یاد بیاورم، تصمیم گرفته چند جمله‌ی سنگین بارش کند و برود. و فکر می‌کنم چه موقعیت حساسی بوده که چنین حرف‌هایی به‌جای اینکه حس مبارزه یا لج‌بازی را برانگیخته کند یا اصلاً اهمیتی نداشته باشد، این‌قدر دقیق به هدف نشسته. پاسخ بعضی پرسش‌ها بلافاصله هویدا نمی‌شود، مگر در نوشتن و گشتن مداوم؛ همان‌طور که چپ گامباردلا در شهر پرسه می‌زند و جوری که انگار دنبال چیزی می‌گردد، پی رد خود را می‌گیرد. بعد فکر می‌کنم اگر چنین اتفاقی چندان اهمیتی نداشته باشد و چنین خاطره‌ای با بار عواطف منفی زیاد برای یک کودک، اگر فقط به‌خاطر تقلا برای پیدا کردن یک پاسخ به یاد آمده باشد چه؟ اگر حافظه‌ی دروغ‌گو این خاطره را پیش کشیده تا دلیلی بی‌معنا برای نقاشی نکشیدن بیابد چه؟ قدیس به جپ گامباردلا گفت: «می‌دانی چرا ریشه می‌خورم؟ چون ریشه‌ها مهم‌اند.» و جپ را وادار به جست‌وجوی ریشه کرد؛ اما یادم می‌آید که بعد از گفتنِ «ریشه‌ها مهم‌اند.» خندید، انگار جوک تعریف کرده باشد. انگار باید منتظر باشیم در جایی که باید ریشه باشد، هیچ نباشد: هیچ‌چیز آنجا نیست! بیخودی یکی از خاطراتت را علم کرده‌ای! هیچ دلیلی برای هیچ‌چیز نیست. تنها ادا و کلک است و تو می‌توانی با نوشتن یا نقاشی کردن، کلک خودت را بزنی که به آن سکوت رعب‌آور نرسی. 

چرا دیگر نمی‌نویسی را این‌طور می‌فهمم: چرا به کار تنیدن نیستی؟ باربا گفته: «متن نوعی به هم تنیدن است.» در فارسی معنای لغوی کلمه‌ی تنیدن، کاری است که عنکبوت و بافنده می‌کنند. بافنده عمل تنیدن را انجام می‌دهد که تنی را درون ساخته‌ی خود بگیرد و حمل کند. لباسی می‌شود برای پوشیدن تن. عنکبوت می‌تَند که تنی را روی خود گیر بیندازد و شکار کند. وجه‌مشترک یک چیز است: گیر انداختن و ساکنِ خود کردن. منتها در یکی به خانه‌ی مرگ سُکنا داریم و در یکی به خانه‌ی زندگی.

نوشتن متن همین تبدیل مخاطب‌ها به ساکنین و شهروندان چیزی است که قرار است نوشته شود؛ مرگ و قدم زدن هم. بین مرگ، قدم زدن و نوشتن، رابطه‌ای هست. این را پیش‌تر گفتم. اما آن رابطه، همین تنیدن است. راه می‌روی و در مکان می‌تنی، می‌نویسی و در زبان می‌میری که زندگی در تنیدنی مدام به هم بیامیزد. 

می‌ایستم جلوی آینه و می‌پرسم: «چی شد که دیگر ننوشتی؟» می‌خواستی رها شوی از حضور کسانی که در متنت ساکن می‌شوند؟ به نظرت ننوشتن، پاره کردن تارها از ترس به دام انداختن چیزی بیش از حد واقعی، نیست؟ مثل قدم نزدن نیست از ترس راهزنی که از سویی می‌رسد؟

دوربین سورنتینو انگار روی تارهای عنکبوت حرکت کند، همه‌سمتی می‌چرخد که سوژه را به دام بیندازد. جپ را می‌بینم که از چیزی فاصله می‌گیرد، اما نمی‌تواند فاصله را حفظ کند. می‌گوید: «در مراسم سوگواری نباید گریه کنی! نباید فرصت این نمایش را از صاحب‌عزا بگیری. باید بروی و دست بر شانه‌اش بگذاری و بگویی این روزها گاهی که خسته و مستأصل بودی من کنارت هستم.» این‌ها را می‌گوید، ولی وقتی پای تابوت می‌رود، گریه‌اش می‌گیرد و صحنه‌ی نمایش که قرار نبود چیزی جز نمایش سوگ باشد، تبدیل می‌شود به یک‌لحظه‌ی راستین زندگی. زندگی و تمامیت حقیقتش با فرارَوی از دل نمایش بیرون می‌آید.

 فکر می‌کنم به خودم که در مواجهه، چطور کلماتی که می‌نویسم از زیر دستم در می‌روند و خاطراتی که به عقب می‌رانم و وانمود می‌کنم آن‌ها را نمی‌بینم، باز از گوشه‌ای سرک می‌کشند. که بالاخره حین اجرای نمایش، حین تنیدن، یک چیز بیش از حد واقعی است. که حین قدم زدن، ممکن است سر از جایی در بیاوری که انتظارش را نداشتی. به اینکه حسرت نقاشی کشیدن و ترس از مدادرنگی چطور آزارم می‌دهد. می‌گویم آن خاطره‌ی کانون پرورش فکری کودک‌ونوجوان، بهانه‌ای بیش نیست. فقط نقاشی نکشیدی و حالا هر وقت بخواهی می‌توانی بکشی. بعد با یکی از دوستانم قرار می‌گذارم که برایم کلاس نقاشی بگذارد و در اولین جلسه خودم را به فراموشی می‌زنم و شرکت نمی‌کنم و فرار. بعد هم حرفش را نمی‌زنم. آیا از اتفاقی می‌ترسم که ممکن است از دل نمایش نقاشی بیرون بپرد؟ نمی‌دانم. اما فهمیده‌ام که «همیشه این‌طور تمام می‌شود: با مرگ! اما ابتدا زندگی بوده.» و حیفم می‌آید بدون اینکه بفهمم چه چیزی از دل نمایش بیرون می‌آید بمیرم.