وان‌گوگی که این نمایشگاه فوق‌العاده بررسی‌اش می‌کند، با همان اعتماد‌به‌نفس تکان‌دهنده و اعتیادآور، به هر روی، سخت است صرفاً یک مشاهده‌گر باشد. او هرچه را می‌بیند تغییر شکل می‌دهد. این قضیه با آن تابلوهای ساختمان‌های معمولی آغاز می‌شود که وان‌گوگ شور عشق ابدی و شعر را در آنها می‌بیند که دلیلی است بر اینکه چگونه جهان اطرافش را کاملاً از نو ساخت. این سفری بود نه به شهر آرل واقعی— شهری که اگر در آن دنبال خانه‌ی زرد⁴ بگردید، فقط یک پلاک پیدا می‌کنید— بلکه سفری بود در قلمرو ذهن وان‌گوگ— یا، بهتر است بگویم روح او.

این سفری است در راه‌‌ها و مسیرهای خوش‌سایه و بوته‌‌های پرپیچ‌و‌تاب و سبز تخیل. میان این دو پرتره، تابلوی باغ شاعر⁵ آویخته شده که نمایی است از پارکی کوچک در جاده‌ی خانه‌ی زرد. آنجا مکانی معمولی بود که مردم در آن به دنبال سایه بودند، اما در نقاشی‌های پی‌درپی‌اش درختان شکل‌های قابل بسطِ مرموزی دارند و مردمی که آنجا پرسه می‌زنند با عشقی که او به هر زن و مردی نشان داده سرشار از احساس می‌شوند.

شما لابه‌لای بوته‌ها بو می‌کَشید. و ناگهان دیگر در آرل نیستید، بلکه در باغ محصور آسایشگاهی در همان نزدیکی واقع در سنَ رِمی هستید که وان‌گوگ مه‌ی سال ۱۸۸۹ آنجا بستری شد. در نقاشی درخشانش، با عنوان بیمارستان در سن رمی، بیماران، ناراحت، از کنار ساختمان زرد کم‌ارتفاع می‌گذرند، ساختمانی که بالای آن درختان مارپیچ به سمت بهشت شاخه دوانده‌اند، موج‌ شاخ‌وبرگ‌های سبز نوک‌تیزشان با آسمانی ترکیب می‌شود که هرچه بالاتر می‌رود آبی‌اش سیرتر می‌شود.

اینجا جایی است که جسارت این نمایشگاه خیلی شما را تحت تأثیر قرار می‌دهد. معمولاً گفته می‌شود که زندگی وان‌گوگ در پروانس بی‌رحمانه از هم گسسته شد، زیرا نخستین ماه‌های زندگی پرشورش به آسیب‌زدن به خود و بستری‌شدنش انجامید. اما اینجا انتقال به سن رمی مطلقاً تراژدی نیست. می‌توانید ببینید سبک او آنجا چگونه رهاتر می‌شود. اتاق بعدی پر از مناظری است که او از طبیعت اطراف سن رمی کشیده بود، که در یک‌قدمی انتزاع محض بودند: در نقاشیٍ درختانزیتون،⁶ زمین مانند دریا موج برمی‌دارد، درختان می‌رقصند، و یک ابر کارتونی آن‌قدر رها از قواعد است که می‌توانست یکی از آثار پیکاسو باشد.

وان‌گوگ، اینجا، نخستین مدرنیستی است که قواعد را کاملاً در هم شکسته و از همیشه رادیکال‌تر شده. او پیش از اینکه در پاریس با آوانگارد آشنا شود سال‌ها سخت کار کرده بود و ذهنش درگیر زندگی شمالی بود: چند هفته پس از ورودش به آرل، ایده‌هایی را که از مواجهه با امپرسیونیست‌ها به دست آورده بود یک مرحله ترقی داد. ژوئن سال ۱۸۸۸، در توصیف نقاشی مردی که در حال بذرپاشیدن است نوشت: «لکه‌های زرد بسیاری توی خاک است، اما نمی‌توانستم به رنگ‌های موجود در واقعیت کمتر توجه کنم.»

مرد بذرپاش⁷ پشت به آفتابِ خداگونه‌ای است در مزرعه‌ای که رگه‌هایی از رنگ بنفش دارد. کنار این تابلو، نقاشی شب پرستاره⁸ بر فراز رون آویخته شده که شما را به آسمان برده و همان‌جا شناور می‌سازد: درخشش محض ستارگان، که بسیار نزدیک به نظر می‌رسند، زمین زیرِ آنها را رؤیایی و مبهم می‌سازد. واقعیت واقعی نیست. خیالی است.

این نقاشی‌ها شما را از خودتان بیرون می‌آورد. آنها در چشمگیرترین اتاق نمایشگاه آویخته شده‌اند. مدتی طولانی به سلف‌پرتره‌ی وان‌گوگ که در سال ۱۸۸۹ کشیده شده نگاه نکنید؛ در این نقاشی او هم با آن چشمان آبی‌رنگ، لباس آبی، در آسمان موجدار آبی شما را تماشا می‌کند. این اتاق کاری می‌کند که «تجربه»‌ی غوطه‌ور وان‌گوگ دوست داشت از آن تقلید کند: شما را درون خانه‌ی زرد می‌برد.

شما این خانه‌ی چهارگوش کوچک را خارج از نقاشی وان‌گوگ که از آن کشیده می‌بینید. سپس از طریق درِ ورودی سبزرنگش داخل می‌شوید. صندلی ونسان سلف‌پرتره‌ی دردناک نمادینی است: یک صندلی چوبی با نشیمنگاهی از جنس کاه، که پیپ و تنباکویش روی آن است. بعد می‌رسید به نقاشی اتاق‌خواب که وصف لطیف وان‌گوگ از اتاق خود است، با تخت چوبی بی‌اندازه محکم و راحت.

همه‌ی ما می‌دانیم این ماجرا چقدر بد تمام شد. ایدئال‌هایی که وان‌گوگ صرف خانه‌ی کوچکش کرد شوک همخانه‌شدنش با گوگن⁹ را تاب نیاورد و پس از بریدن گوشش و بحران‌های بیشتر به این نتیجه رسید که بهتر و عاقلانه‌تر است که برود آسایشگاه. اما در این نمایشگاه آن اتفاق هرگز رخ نمی‌دهد. اینجا، عوضِ وقایع شرم‌آور، رؤیای وان‌گوگ درباره‌ی خانه‌ی زرد را تجربه می‌کنیم. آن رؤیا هنوز هم وجود دارد، همیشه و آن بیرون میان ستارگانی که نقاشی شده‌اند.

ما باید او را واقعاً ونسان بنامیم. او به همین اسم نقاشی‌هایش را امضا می‌کرد و در این نماشگاه تا همین حد خودتان را به او نزدیک احساس می‌کنید. در پایان، باید گفت که کافی نیست که ونسان را تحلیل کنیم. باید عاشقش شوید. او مشتاق چنین چیزی بود و به دستش آورد – و این نمایشگاه او را همان‌قدری که سزاوارش است دوست دارد.